Słowackie obiekty z listy UNESCO

Słowacja może pochwalić się ośmioma wpisami na liście UNESCO, położonymi w kilkunastu miejscach, dość rozrzuconymi po kraju, głównie za sprawą wpisu: Drewniane kościoły i cerkwie w słowackiej części Karpat. Obejmuje on takie miejsca jak: cerkwie grekokatolicka w Ladomirovej i Bodruzalu, trzy kościoły protestanckie: w Hronseku, Kieżmaroku i Lestinach oraz dwa kościoły katolickie w Hervartowie i Tvrdosinie. Są to przykłady tradycyjnej, religijnej architektury lokalnej. Zespół miejski Bardejowa z bazyliką św. Idziego, ratuszem, rynkiem i murami obronnymi oraz wieś Wilkoliniec z charakterystyczną zabudową, składającą się z 45 drewnianych budowli, leżą niedaleko granicy z Polską. Podobnie jest z wpisem: Lewocza i Spisz wraz zabytkami kultury czyli Zamkiem Spiskim i jego okolicą oraz uroczym miasteczkiem Lewocza. Historyczne miasto Bańska Szczawnica to kolejny obiekt na Słowacji. Należy do najstarszych i najbardziej znaczących miast górniczych średniowiecznej Europy. Kolejnym wpisem są: Jaskinie Słowackiego Krasu (sześć jaskiń) z zimną Dobszyńską Jaskinią Lodową i znacznie cieplejszą Jaskinią Domica, która łączy się z węgierską Jaskinią Aggtelek tworząc wpis transgraniczny. Następnym obiektem, również transgranicznym, są wspólne z Ukrainą lasy obszaru wyznaczonego jako: Pierwotne, Karpackie Lasy Bukowe. Ich odwiedziny możemy połączyć z pieszą wycieczką na styk trzech granic czyli szczyt bieszczadzkiego Krzemieńca.

8. Granice Imperium Rzymskiego, Limes naddunajski – wpis transgraniczny wraz z Austrią i Niemcami

7. Jaskinie krasowa Aggtelek i Słowacki Kras (wspólnie z Węgrami)

712 odkrytych obecnie grot tworzy typowy system krasowy strefy umiarkowanej, wyróżniający się różnorodnością i koncentracją form na ograniczonym obszarze. Rzadko spotykane połączenie efektów klimatycznych tropikalnych i lodowcowych pozwala przebadać historię geologiczną tych miejsc na przestrzeni kilkudziesięciu milionów lat.

6. Pierwotne karpackie lasy bukowe

Lasy bukowe stanowią przykład trwającej biologicznej i ekologicznej ewolucji polodowcowej ekosystemów lądowych. Są one niezbędne dla zrozumienia ekspansji drzew bukowych na północnej półkuli w różnych środowiskach. Pierwszy wpis z 2007 r. -pierwotne lasy bukowe na Słowacji i Ukrainie został w 2011 roku rozszerzony o pięć nowych miejsc. Łączna powierzchnia wynosiła 33.669 ha i obejmowała trzy kraje. Wpis nosił nazwę: Pierwotne lasy bukowe w Karpatach i stare lasy bukowe w Niemczech (Niemcy, Słowacja, Ukraina). W 2017 roku wpis został ponownie rozszerzony. Obecnie to obszary w dwunastu krajach Europy. Jego nazwa to: Starożytne i pierwotne lasy bukowe w Karpatach i innych regionach Europy.

5. Drewniane kościoły i cerkwie w słowackiej części regionu Karpat

Wpis obejmuje dwa kościoły rzymskokatolickie (Hervartov i Trvdosin), trzy protestanckie (Kezmarok, Lestiny i Hronsek) oraz trzy cerkwie greckokatolickie (Bodruzal, Ladomirova i Ruska Bystra), pochodzące z czasów od XVI do XVIII wieku. Kościoły i cerkwie są przykładami bogatej lokalnej tradycji architektury religijnej, powstałej na styku wpływów kultury łacińskiej i bizantyjskiej. Budowle są zróżnicowane typologicznie: różnią się wyglądem zewnętrznym, a także rozkładem pomieszczeń, dostosowanych do potrzeb praktyk religijnych. O szczególnej wartości tych obiektów decydują także malowidła pokrywające ściany i sufity, a także wartościowe przedmioty zdobiące świątynie. Kościoły i cerkwie są przykładem adaptacji głównych kierunków architektury i sztuki rozwijających się w okresie, w którym zostały zbudowane, do specyficznych warunków geograficznych i kulturowych.

4. Średniowieczne miasto obronne Bardejów

Bardejów jest małym, lecz wyjątkowo pełnym i dobrze zachowanym przykładem średniowiecznego miasteczka warownego, które doskonale odzwierciedla urbanizację regionu. Znajduje się tam również nieduża dzielnica żydowska, zbudowana wokół wspaniałej XVIII-wiecznej synagogi.

3. Historyczne miasto Bańska Szczawnica i zabytki techniki w jego sąsiedztwie

W tym górniczym miasteczku, na przestrzeni stuleci przebywało wielu wybitnych inżynierów i naukowców, którzy przyczynili się do jego sławy. Dawny średniowieczny ośrodek górniczy przekształcił się w miasto z renesansowymi pałacami, XVI-wiecznymi kościołami, eleganckimi placami i zameczkami. Ośrodek miejski wtapia się w otaczający krajobraz, w którym napotkać można ostatnie ślady przemysłu górniczego i metalurgicznego.

2. Skansen architektury ludowej Wilkoliniec

Ta położona w środkowej Słowacji wieś stanowi doskonale zachowany obszar składający się z 45 budowli charakterystycznych dla tradycyjnego osadnictwa wiejskiego w Europie Środkowej. Jest to najpełniejszy w regionie tego rodzaju zespół, z tradycyjnymi domami drewnianymi, typowymi dla obszarów górskich.

1. Lewocza i Spisz wraz z zabytkami kultury

Historyczne centrum Lewoczy wzniesione zostało w XIII i XIV wieku. Zachowała się tam większość budowli, przede wszystkim XIV- wieczny kościół świętego Jakuba wraz ze znajdującym się w nim zbiorem dziesięciu polichromowanych ołtarzy w stylu późnogotyckim, pochodzących z XV i XVI wieku. Największy z nich, ołtarz główny o wysokości 18,6 metrów wybudowany został przez Mistrza Pawła z Lewoczy około 1510 roku. Po rozszerzeniu wpisu w 2009 roku nosi on nazwę Lewocza i Spisz wraz z zabytkami kultury. Rozszerzenie objęło właśnie historyczne centrum Lewoczy.

Spiska Kapituła to samodzielne miasto warowne, siedziba biskupów Spiszu, zwana słowackim Watykanem. Położone w pobliżu Zamku Spiskiego, dziś jako część Spiskiego Podgrodzia. Stanowi przykład dobrze zachowanego średniowiecznego układu miejskiego.

Spisski Hrad to jeden z największych w Europie Wschodniej zespołów budowli o charakterze wojskowym, politycznym i sakralnym, pochodzących z XIII i XIV w., o doskonale zachowanej architekturze romańskiej i gotyckiej.

Pierwszym słowackim miejscem z listy, które odwiedziłem był Spiski Hrad jako cel przy okazji wizyty w Słowackim Raju. Zupełnie innym był samotny wyjazd do Wilkolińca w pewną deszczową sobotę. Tvrdosin, Lestiny, Hronsek (jako drewniane kościoły i cerkwie słowackiej części Karpat) były osobnym wyjazdem połączonym z pobytem w Bańskiej Szczawnicy skąd przez węgierskie Holloko, jaskinie Aggtelek i Tokaj dotarłem do pięknego Bardejowa. Zajęło mi to jeden przedłużony sierpniowy weekend. Kieżmarok, Lewoczę, Spiską Kaptułę, cerkiew w Ladomirowej i Bodużalu odwiedziłem podczas jesiennego wypadu w Bieszczady. Na tyle przyjemnego, iż po zdobyciu styku trzech granic czyli Krzemieńca mogłem wstąpić do pierwotnego lasu bukowego w rezerwacie Stuzica. W kolejnym roku Jaskinia Domica była przystankiem w drodze podczas kolejnego wyjazdu na Węgry, a Dobszyńska Jaskinia Lodowa w drodze do Rumunii. Na dzień dzisiejszy pozostała mi do odwiedzenia cerkiew w Ruskiej Bystrej położona w pobliżu granicy z Ukrainą. Chyba w sam raz po drodze w… Bieszczady. (Sebastian Mierzwa, maj 2013 r.)
Z Wilkolińca i Lewoczy pozostały mi dodatkowe wspomnienia. Dwie fotografie znalazły się w dziesiątce wyróżnionych zdjęć w konkursie Wiki Loves Monuments 2016 – Slovakia. Tym samym reprezentowałem Słowację w światowym finale. Slovakia – dziękuję.

8/8