Kościoły Pokoju w Jaworze i Świdnicy to największe w Europie budowle sakralne o konstrukcji szkieletowej
Zostały wzniesione na habsburskim Śląsku w połowie XVII w., w następstwie Pokoju Westfalskiego kładącego kres konfliktom religijnym. Zbudowane z uwzględnieniem czynników materiałowych i politycznych świadczą o poszukiwaniach swobody religijnej i ucieleśniają formy architektoniczne właściwe kościołom katolickim, lecz mało rozpowszechnione w ideologii luterańskiej.
Kościoły Pokoju w Świdnicy i Jaworze. Lokalizacja.
Kościół Pokoju pw. Trójcy Świętej w Świdnicy (data powstania: 1656 – 1657 r.). Największa w Europie, drewniana konstrukcja szkieletowa pełniąca funkcje religijne.
Kościół Pokoju pw. Ducha Świętego w Jaworze (data powstania:1654-1655 r.). Jeden z dwóch zachowanych do dziś takich obiektów w Polsce.
Kościół Pokoju św. Trójcy w Świdnicy
Główną cechą świątyni miała być jak największa pojemność, aby pomieścić jak najwięcej wiernych. Kościół powstał na planie krzyża greckiego, ma 44 długości, 30,5 m szerokości i w środku modlić się może 7500 osób. Jednym z warunków było, to, że miał nie przypominać obiektu sakralnego, dlatego został oparty na systemie szachulcowym. Skromna fasada kryje we wnętrzu zabytkowe, barokowe bogactwo zdobień. Szczególną uwagę należy zwróć na organy, ambonę i lożę Hochbergów.
Kościoły Pokoju są nie tylko największymi drewnianymi świątyniami w Europie, ale też wyrazem determinacji parafian, którzy wznieśli je pomimo piętrzących się przed nimi trudności i obostrzeń. Kunszt budowniczych, którzy musieli znaleźć pionierskie rozwiązania, a także niespotykany akt tolerancji religijnej, zaowocował wpisaniem kościołów na listę UNESCO w 2001 roku.
Szwedzcy protestanci wymogli na katolickim cesarzu austriackim możliwość budowy trzech świątyń, jako postanowienie pokoju westfalskiego po wojnie trzydziestoletniej. Ferdynand III zgodził się, ale wydał szereg ograniczeń, które w jego mniemaniu miały pogrzebać szanse na realizację projektu. Były to między innymi — nietrwały budulec, odpowiednia odległość od miasta, brak wież i dzwonów, maksymalny termin budowy 1 rok.
Obecnie na terenie parafii prężnie działa społeczność ewangelicka, organizowane są koncerty. Wierni mocno promują idee pokoju i tolerancji religijnej i narodowej, a wśród gości wymienić można polskich i niemieckich polityków, głowy wspólnot chrześcijańskich, judaistycznych i islamskich, a nawet Dalajlamę XIV.
Kościół Pokoju pw. Ducha Świętego w Jaworze
Przy jego budowie obowiązywały takie same, rygorystyczne zasady jak w kościele w Świdnicy. Nie dziwi zatem, że architekt Albrecht von Säbisch także zdecydował się na konstrukcję szachulcową. Pierwsze nabożeństwo odbyło się w grudniu 1655 roku, a całe przedsięwzięcie trwało krócej niż rok. Początkowo świątynia posiadała dwie kondygnacje empor (wewnętrzne balkony) i była skromnie wyposażona. Z czasem restrykcyjne zakazy zostały złagodzone, zwiększono pojemność (do 6000 osób) o kolejne dwa piętra empor, dobudowano dzwonnicę i szkołę parafialną.
To, co urzeka w jaworskim kościele to barokowe wnętrze. Balustrady empor są ozdobione obrazami — pierwsza herbami na tle pejzaży i siedzibami miejscowego księstwa, druga 72 przedstawieniami z Nowego Testamentu, trzecia to dalsza część heraldyczna oraz sceny biblijne z zawodami włókienniczymi, a czwarta 71 sceny ze Starego Testamentu. Elementy konstrukcyjne pokryte są niebiesko-białą polichromią. Nie trzeba chyba wspominać o barokowym ołtarzu, ambonie, organach czy chrzcielnicy. Ciekawostką są cztery konfesjonały, ponieważ tradycyjnie ewangelicy nie praktykują spowiedzi usznej. Jednak było to w zwyczaju śląskich parafian aż do początku XIX wieku.
Do Jawora warto wybrać się w okresie letnim, gdy organizowane są cykliczne Koncerty Pokoju, gdzie w repertuarze jest muzyka klasyczna. We wcześniejszych latach występowali np. Poznańskie Słowiki, Orkiestra Symfoniczna Filharmonii Sudeckiej czy Brandenburgischer Kamerchor.
Ciekawostka: Trzeci Kościół Pokoju znajdował się w Głogowie. Został wzniesiony w 1652 roku. Przetrwał nieco ponad 100 lat. Spłonął podczas wielkiego pożaru Głogowa w 1758 roku. Nigdy nie został odbudowany. Nie było takiej potrzeby. Śląsk znalazł się w pruskich rękach, a Fryderyk II wsparł budowę nowego kościoła w obrębie miasta. Tak powstał „Schifflein Christi” który również nie dotrwał do naszych czasów. Nie przetrwał oblężenia miasta w 1945 roku.
Wpis: Kościoły Pokoju w Jaworze i Świdnicy. Kryteria obiektu: K III, IV, VI. Na liście UNESCO od 2001 r. Wizyta: listopad 2010, 2011 r. Numer na liście UNESCO: 1054.
